Η χρήση εκθεματικών ολογραμμάτων για την αποτύπωση αντικειμένων πολιτιστικού ενδιαφέροντος και την περαιτέρω παρουσίασή τους στο ευρύ κοινό έχει ήδη χρησιμοποιηθεί σε αρκετές περιπτώσεις από τη δεκαετία του 1980. Σκυθικοί θησαυροί, θρησκευτικά κειμήλια, αρχαιολογικά και ανθρωπολογικά ευρήματα αλλά και ιστορικά έργα τέχνης διατέθηκαν για ολογράφηση από διάσημα Μουσεία όπως το Βρετανικό του Λονδίνου ή το Ερμιτάζ του (τότε) Λένινγκραντ της ΕΣΣΔ. Οι περιορισμοί όμως της τεχνολογίας και κυρίως η έλλειψη ρεαλιστικότητας λόγω της μονοχρωματικής τους μορφής, δεν επέτρεψαν την καθιέρωση της χρήσης τους παρά τις αρχικές προσδοκίες. Το Ελληνικό Ινστιτούτο Ολογραφίας (ΕΙΟ) με υπερηφάνεια ανακοίνωσε στο πρόσφατο συνέδριο OPTO2014 (που έγινε στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ στα πλαίσια της ετήσιας έκθεσης Photonics West) την εφαρμογή του προγράμματός του HoloCultura στην ολογραφική αποτύπωση πρωτότυπων αντικειμένων του Βυζαντινού & Χριστιανικού Μουσείου (ΒΧΜ) της Αθήνας. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα —αλλά και σε παγκόσμια πρωτιά— έγχρωμα ολογράμματα, που έχουν ληφθεί in situ με τη χρήση πρότυπων φορητών συστημάτων, εκτίθενται στους χώρους του ΒΧΜ στη θέση των πρωτότυπων τεχνουργημάτων για την περίοδο που αυτά απουσιάζουν στο εξωτερικό. Το Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας  στα πλαίσια ενός γενικότερου προγράμματος συνεργασιών με εξωτερικούς φορείς συνεργάστηκε με το ΕΙΟ προκειμένου να τεκμηριώσει με τον πιο τεχνολογικά προχωρημένο τρόπο επιλεγμένα αντικείμενα των συλλογών του, μέρος της συμμετοχής του ΒΧΜ στην μεγαλύτερη έκθεση Βυζαντινού πολιτισμού που πραγματοποιείται την εποχή αυτή στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα, η έγχρωμη αναλογική ολογραφία αποτελεί σήμερα την πλέον υπερ-ρεαλιστική μορφή τρισδιάστατης απεικόνισης αντικειμένων, στον βαθμό που οι Οπτικοί Κλώνοι (Optoclones) να αντικαθιστούν με εντυπωσιακή πειστικότητα τα πρωτότυπα εκθέματα. Η πρωτοτυπία όμως του συγκεκριμένου εγχειρήματος έγκειται στο ότι τα εκτιθέμενα σήμερα στις αίθουσες του ΒΧΜ ολογράμματα δεν δημιουργήθηκαν σε συνθήκες εργαστηρίου, αλλά μέσα στους χώρους του Μουσείου με την χρήση της μοναδικής ολογραφικής κάμερας ZZZyclops που έχει αναπτύξει το ΕΙΟ. Αλλά και το ΒΧΜ με την σειρά του πρωτοτυπεί αντίστοιχα τολμώντας να παρουσιάσει στο ευρύ κοινό —με έναν ιδιαίτερα καλαίσθητο και εντυπωσιακό τρόπο— Οπτικούς Κλώνους σημαντικών αντικειμένων των συλλογών του.

Σε μια εποχή εντεινόμενης ψηφιοποίησης της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και της αντίστοιχης χρήσης ψηφιακών μέσων, είναι σημαντικό ότι το ΒΧΜ επιλέγει μουσειολογικά τη χρήση αναλογικών μέσων για την άμεση οπτική επικοινωνία πρωτότυπων αντικειμένων, εστιάζοντας στη μοναδική αμεσότητα και τον εντυπωσιασμό που τα ολογράμματα προσφέρουν στον κάθε επισκέπτη. Όπως σημειώνουν οι υπεύθυνοι του Μουσείου, με τον τρόπο αυτό εντυπώνεται αυτόματα μια αξέχαστη εμπειρία στη μνήμη του επισκέπτη ενώ ταυτόχρονα αποφεύγονται διάφορες πρακτικές περιπλοκές συνυφασμένες με τη χρήση των ψηφιακών μέσων, χωρίς φυσικά να αναιρούνται τα γενικότερα πλεονεκτήματα των τεχνολογιών αυτών. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι, για την σωστή χρωματική και ρεαλιστική αναπαραγωγή των ολογραμμάτων, χρησιμοποιούνται τα ειδικά φωτιστικά συστήματα που ανέπτυξε το ΕΙΟ με την επωνυμία HoLoFoS και την ενσωμάτωση των οποίων επιμελήθηκε ο γνωστός βιομηχανικός σχεδιαστής Γιάννης Γεωργαράς (Red Dot Award 2013) σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΒΧΜ, που είχαν και την γενικότερη μουσειογραφική ευθύνη. Σύμφωνα με τις πρώτες αντιδράσεις των επισκεπτών, το αποτέλεσμα δικαιώνει τόσο τις προσδοκίες των υπευθύνων του Μουσείου όσο και τις προσπάθειες του ΕΙΟ. Με έναν πραγματικά απίστευτο τρόπο, τα πρωτότυπα εκθέματα μοιάζει να έχουν αφήσει το οπτικό τους αποτύπωμα στο Μουσείο για όσο χρόνο ταξιδεύουν στα πέρατα της οικουμένης. Οι τρισδιάστατοι Οπτικοί Κλώνοι (OptoClones) αποδίδουν άριστα τη λεπτομερή υφή και τις αποχρώσεις των αντικειμένων, ανακλούν το φως ακολουθώντας την γωνία παρατήρησης ενώ οι φυσικές φωτοσκιάσεις και η προοπτική εντείνουν την αίσθηση βάθους και ρεαλιστικής «παρουσίας». Όλα αυτά, σε τέτοιο βαθμό πειστικότητας που η σχετική ανακοίνωση του Μουσείου αναγκάζεται —προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης— να τονίσει την απουσία των πραγματικών εκθεμάτων!

Τα υπερ-ρεαλιστικά ολογράμματα OptoClones αποτυπώνονται πάνω σε ειδικές παγχρωματικές φωτο-ευαίσθητες πλάκες υψηλής ανάλυσης με έναν τρόπο, που μοιάζει με τη φωτογραφία στα πρώτα της βήματα. Κατά τη διαδικασία ολογράφησης, το ΕΙΟ μεταφέρει τον ειδικό εξοπλισμό του μέσα στις εγκαταστάσεις του Μουσείου, όπου τα αντικείμενα τοποθετούνται πάνω σε ειδική αντι-κραδασμική βάση από τους υπεύθυνους συντηρητές. Στη συνέχεια, τα αντικείμενα φωτίζονται για λίγα δευτερόλεπτα με πολύ χαμηλής έντασης φως λέιζερ που διέρχεται μέσα από την ολογραφική πλάκα, πάνω στην οποία αποτυπώνεται το φωτεινό κύμα που ανακλά το αντικείμενο. Η ολογραφική πλάκα κατόπιν υφίσταται διαδικασία εμφάνισης και στεγνώματος. Αυτό το μοναδικό αναλογικό ολόγραμμα που προκύπτει, όταν φωτισθεί κατάλληλα, απεικονίζει το αντικείμενο σε πραγματική κλίμακα και με κάθε λεπτομέρεια, σε τέτοιο βαθμό πιστότητας που για τον ανθρώπινο εγκέφαλο δεν ξεχωρίζει σε τίποτα από το πρωτότυπο. Οι Οπτικοί Κλώνοι αυτοί δεν χρησιμεύουν μόνον για την εικονική έκθεση έργων τέχνης αλλά και για την αποτύπωση και τεκμηρίωση της κατάστασής τους πριν / μετά τη διαδικασία συντήρησης, πριν / μετά τον δανεισμό τους, για την ασφαλή συγκριτική μελέτη τους, για εκπαιδευτικούς σκοπούς αλλά και πλήθος άλλων δυνατοτήτων.

Είναι φυσικό οι συνηθισμένες φωτογραφίες των ολογραμμάτων (όπως αυτές που παρουσιάζονται στη σελίδα αυτή) να μην μπορούν να αποδώσουν την πραγματική χρωματική εντύπωση ούτε την αναλυτική λεπτομέρεια με την οποία έρχεται αντιμέτωπος ο παρατηρητής. Έτσι, θα πρέπει να μην χάσετε την μοναδική αυτή ευκαιρία να επισκεφθείτε το ΒΧΜ, ένα —έτσι κι αλλιώς— ιδιαίτερα καλαίσθητο και ενδιαφέρον Μουσείο. Η έκθεση των Οπτικών Κλώνων θα διαρκέσει για όσο χρόνο τα πρωτότυπα αντικείμενα απουσιάζουν, που εκτιμάται μέχρι το τέλος Οκτωβρίου 2014, σύμφωνα με το υπάρχον πρόγραμμα. Στο διάστημα αυτό, το Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας —πάντα πρωτοπόρο στην υιοθέτηση καινοτομικών τεχνολογιών για την συντήρηση, αποκατάσταση, προβολή και διάδοση των πλούσιων και μοναδικών εκθεμάτων του— σκοπεύει να οργανώσει πρόγραμμα στοχευμένων ξεναγήσεων για ειδικούς και το ευρύ κοινό με την υποβοηθητική συμμετοχή του ΕΙΟ καθώς και σειρά ενημερωτικών διαλέξεων σχετικών με το θέμα. 

’λκης Λεμπέσης

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΟΛΟΓΡΑΦΙΑΣ