28 Μαρτίου 2002 έως 30 Οκτωβρίου 2002

Οι ιστορικές και ιδεολογικές απαρχές του Βυζαντινού & Χριστιανικού Μουσείου ήταν το θέμα της μεγάλης περιοδικής έκθεσης «1884 - 1930: Από τη Χριστιανική Συλλογή στο Βυζαντινό Μουσείο», η οποία παρουσιάστηκε στους νέους χώρους του.

Ο μοναδικός πλούτος του Μουσείου προβλήθηκε στους επισκέπτες ως το χρονικό της συγκρότησης των συλλογών του, συνδέοντας γνωστά αλλά και άγνωστα έργα με την αντίστοιχη ιστορική πληροφορία εισαγωγής στο Μουσείο και ευνοώντας τη «νέα» ανάγνωση των αντικειμένων. Η διαφορετική ιδεολογική προσέγγιση στην οργάνωση του πρώτου Μουσείου της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας (ΧΑΕ) και του ιδρυθέντος το 1914 Βυζαντινού & Χριστιανικού Μουσείου αναδείκνυε τις ιστορικές αλλαγές στον τρόπο θεώρησης της βυζαντινής τέχνης.

Παράλληλα, τεκμηρίωνε τη γενική μουσειολογική παραδοχή ότι πρωτεύοντα ρόλο στην οργάνωση του Μουσείου έχει κάθε φορά η στάση των ιδρυτών του απέναντι στο ιστορικό παρελθόν. Η έκθεση βοήθησε στο να φτάσουμε στην καρδιά του ζητήματος: Πώς βλέπουμε το Βυζαντινό Μουσείο; Τι προσδοκά κανείς σήμερα από το Βυζαντινό Μουσείο;

Οι ενότητες τις έκθεσης ακολουθούσαν χρονολογικά τη δημιουργία των συλλογών του Μουσείου και συνδέονταν αντίστοιχα με το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Το αρχαιολογικό, φωτογραφικό και αρχειακό υλικό υποστηριζόταν από εικαστικό πολυθέαμα και βίντεο.
Η ιστορία του Βυζαντινού Μουσείου αρχίζει το 1884 με την ίδρυση της ΧΑΕ. Η συλλογή της εταιρείας και ο πρωταγωνιστικός ρόλος ενός από τους ιδρυτές της, του Γεωργίου Λαμπάκη (1854-1914), αποτελούσαν την πρώτη ενότητα της έκθεσης. Η ίδρυση και η συγκρότηση του Μουσείου από το 1914 έως το 1923, περίοδο κατά την οποία διοικείται από Εφορευτική Επιτροπή με διευθυντή τον Αδαμάντιο Αδαμαντίου (1875-1937), παρουσιάζονταν στη δεύτερη ενότητα. Το 1923 αναλαμβάνει ο Γεώργιος Σωτηρίου (1880-1965). Η τρίτη ενότητα αφορούσε την περίοδο από το 1923 έως και το 1930, όταν το Βυζαντινό Μουσείο μεταφέρεται από την Ακαδημία Αθηνών στη Villa Ilissia, τη σημερινή του στέγη. Η ταξινόμηση των συλλογών και η πρώτη μουσειολογική προσπάθεια αναπαράστασης των βυζαντινών ναών προσέδωσαν στην έκθεση του Σωτηρίου διδακτικό χαρακτήρα, απηχώντας το όραμα περί «εθνικού και μεσαιωνικού μουσείου» και «προτύπου ολοκλήρου της Ανατολής».

Παράλληλα, με το ξεχωριστό ενδιαφέρον που παρουσίαζε η ιστορία του Μουσείου, η έκθεση απέκτησε ιδιαίτερη σημασία για την επανέκθεση των μόνιμων συλλογών του Βυζαντινού & Χριστιανικού Μουσείου από το καλοκαίρι του 2004.