Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο :: Περιοδικές εκθέσεις .::. Παλαιότερες εκθέσεις

«Εικόνα και Γραφή. Η Ελληνική παρουσία στη Messina από τον μεσαίωνα έως τη νεώτερη εποχή»


Messina Σικελίας, Museo Interdisciplinare Regionale “Maria Accascina” di Messina”, 23 Μαρτίου-26 Μαΐου 2013 Palermo Σικελίας, Palazzo dei Normanni, Sala Duca di Montalto, 5 Ιουνίου- 23 Αυγούστου 2013

23 Μαρτίου - 23 Αυγούστου 2013

Η έκθεση πραγματεύεται τη διαρκή παρουσία του ελληνικού στοιχείου στη Σικελία από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι και τον 19ο αιώνα, εστιάζοντας στην περιοχή της Messina, όπου υπήρχε ακμάζουσα ελληνική Κοινότητα. Αφορμή για τη διοργάνωσή της υπήρξε μια σειρά βυζαντινών και  μεταβυζαντινών εικόνων οι οποίες αμέσως μετά τον καταστροφικό σεισμό της 28ης Δεκεμβρίου 1908, που σχεδόν ισοπέδωσε τη Messina, διασώθηκαν μέσα από τα ερείπια του ναού της Κοινότητας, του Αγίου Νικολάου των Ελλήνων, χάρη στο πλήρωμα του ελληνικού πολεμικού πλοίου «Σφακτηρία». Οι εικόνες μεταφέρθηκαν τότε στην Ελλάδα και εισήχθησαν στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο λίγους μόλις μήνες μετά την ίδρυση του (Νοέμβριος 1914), τον Ιούνιο του 1915.


Στην έκθεση παρουσιάζονται 41 από τις εικόνες αυτές, οι οποίες μαρτυρούν με σαφήνεια την απήχηση της βυζαντινής τέχνης στη Σικελία, καθώς και τις στενές σχέσεις της Ελληνικής Κοινότητας με την τέχνη του ελλαδικού χώρου κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους. Στο ίδιο πλαίσιο εκτίθενται επίσης 16 βυζαντινά (πιθανότατα από την Κωνσταντινούπολη) και βυζαντινής επίδρασης χειρόγραφα από το περίφημο, μη σωζόμενο μοναστήρι του San Salvatore στη Messina, τα οποία σήμερα φυλάσσονται στη Biblioteca Regionale “Giacomo Longo” της πόλης, καθώς και εννέα βυζαντινής επίδρασης εικόνες από ναούς της περιοχής, σήμερα στο Museo Regionale “Maria Accascina”. Στο σύνολό τους, τα εκθέματα καλύπτουν χρονικά την περίοδο από τα μέσα του 10ου έως τον 19ο αιώνα.

Τα εκθέματα εμφανίζονται ενταγμένα σε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη γίνεται αναφορά στη «Βυζαντινή τέχνη στη Σικελία», με εικόνες και χειρόγραφα που χρονολογούνται μέχρι και τον 15ο αιώνα. Στη δεύτερη ενότητα προβάλλεται η παρουσία έργων επώνυμων μεταβυζαντινών ζωγράφων στη Messina, προφανώς κατά παραγγελία μελών της Ελληνικής Κοινότητας. Στην
ενότητα αυτή εντάσσονται έργα φημισμένων Κρητικών ζωγράφων, όπως του Μιχαήλ Δαμασκηνού (β΄μισό 16ου αιώνα), του Βίκτωρος (β΄μισό 17ου αιώνα) και του Ιωάννη Μόσκου (β΄μισό 17ου αιώνα – αρχές 18ου αιώνα), καθώς και καλλιτεχνών καταγόμενων από άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, όπως του Ευσταθίου εξ Ιωαννίνων (πρώτων δεκαετιών του 17ου αιώνα) και του Λευκαδίτη Στυλιανού Δεβάρη (β΄ μισό 18ου αιώνα-αρχές 19ου αι.). Στην τρίτη ενότητα
παρουσιάζονται συνοπτικά οι ελληνορθόδοξοι ναοί της Messina, μέσα από μια

σειρά εικόνων των οποίων η θέση σε έναν ναό είναι εύκολα αναγνωρίσιμη από τον επισκέπτη (δεσποτικές εικόνες, εικόνες επιστυλίου τέμπλου, Εσταυρωμένος λυπηρών). Η τέταρτη ενότητα εστιάζει στην ιστορία της Ελληνικής Κοινότητας, μέσω πολυάριθμων μεταβυζαντινών (17ου-19ου αιώνα) εικόνων από τη Συλλογή του ΒΧΜ και από εκείνη του Museo “Maria Accascina”, καθώς και μέσω μεταβυζαντινών χειρογράφων από τη μονή San Salvatore. Τέλος, γίνεται μια σύντομη αναφορά στον μεγάλο σεισμό του 1908, στη διάσωση των εικόνων του ναού του Αγίου Νικολάου των Ελλήνων και στην είσοδό τους στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Φωτογραφίες από την ερειπωμένη πόλη αμέσως μετά τον σεισμό, αποκόμματα από τον τύπο της εποχής, καθώς και μια φωτογραφία του πλοίου «Σφακτηρία» οπτικοποιούν τα γεγονότα εκείνης της περιόδου.

H έκθεση έδωσε το έναυσμα, ώστε να συντηρηθούν εκ νέου, με τις πλέον σύγχρονες μεθόδους, και να μελετηθούν μια σειρά από αξιόλογες μεταβυζαντινές εικόνες της Συλλογής του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, πολλές από τις οποίες ήταν έως τώρα άγνωστες όχι μόνο στο ευρύ κοινό, αλλά και στην επιστημονική κοινότητα. Οι εργασίες συντήρησης οδήγησαν, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε εντυπωσιακά αποτελέσματα, αποκαλύπτοντας παλαιότερα στρώματα ζωγραφικής κάτω από τα μέχρι σήμερα γνωστά. Παράλληλα, από τη μελέτη των εικόνων συνήχθησαν ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με τη δραστηριότητα της Ελληνικής Κοινότητας της Messina και των σχέσεών της με συγκεκριμένες περιοχές τόσο του ενετοκρατούμενου όσο του τουρκοκρατούμενου ελλαδικού χώρου, κυρίως από τον 16ο έως και τον 19ο αιώνα.

Η έκθεση είναι αποτέλεσμα συν-διοργάνωσης του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου με πολιτιστικούς φορείς της Σικελίας και εντάσσεται στο πλαίσιο των διεθνών συνεργασιών του Μουσείου με σκοπό την προβολή του βυζαντινού και μεταβυζαντινού πολιτισμού. Την επιμέλεια είχε από πλευράς Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου η διευθύντρια δρ Αναστασία Λαζαρίδου και από πλευράς των Σικελών διοργανωτών η βυζαντινολόγος και νεοελληνίστρια καθηγήτρια του Πανεπιστήμιου του Palermo και γενική γραμματέας του Istituto Siciliano di Studi Bizantini e Neoellenici «Bruno Lavagnini» Renata Lavagnini.

Η έκθεση συνοδεύεται από πολυτελή κατάλογο 400 σελίδων, σε δύο γλώσσες, ιταλική και αγγλική. Σε αυτόν παρουσιάζονται όλα τα εκθέματα, πολλά από αυτά αδημοσίευτα έως τώρα. Ειδικά όσον αφορά τις εικόνες από τη Συλλογή του ΒΧΜ, αναλύονται επίσης τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την πρόσφατη συντήρηση και επιστημονική έρευνα. Την παρουσίαση των εκθεμάτων ακολουθούν εξαιρετικού ενδιαφέροντος δοκίμια έγκριτων επιστημόνων, Ελλήνων
και Ιταλών, τα οποία συνθέτουν για πρώτη φορά μια συνολική εικόνα για την ιστορία της Ελληνικής Κοινότητας της Messina. Από την άποψη αυτή, ο κατάλογος συνιστά σημαντική συμβολή στη διεθνή βιβλιογραφία.

Την επιμέλεια του καταλόγου είχε η καθηγήτρια Renata Lavagnini.

Ο κατάλογος θα διατίθεται στο πωλητήριο του Μουσείου, στην τιμή των 60 Ευρώ.