100 years Refugee Hellenism Οι κήποι του Βυζαντινού ΜουσείουAthens Culture Net Find us on Facebook Find us on youtube Find us on instagram

Το μυστήριο της Εξομολόγησης (01322)

Είδος: Πίνακας
ΒΧΜ: 001322
Χώρος έκθεσης: IV.3ε Η πολυμορφία του 18ου αιώνα

Χρονολόγηση: Τέλη 18ου - αρχές 19ου αιώνα

Διαστάσεις (εκ.μ.): 118x75

Ο πίνακας επιγράφεται «ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΤΑΡΙΟΝ». Σκοπός του είναι να δείξει την αξία του μυστηρίου της εξομολόγησης, επισείοντας την απειλή της τιμωρίας (παράσταση της Κόλασης κάτω) και ταυτόχρονα προβάλλοντας την προσδοκία της επιβράβευσης (παράσταση του Παραδείσου επάνω αριστερά). Η φράση του Χριστού «ΛΕΓΩ ΓΑΡ ΥΜΙΝ ΟΤΙ ΧΑΡΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΕΝ ΟΥΡΑΝΩ ΕΠΙ ΕΝΙ ΑΜΑΡΤΩΛΩ [ΜΕΤΑΝΟΟΥΝΤΙ]» («Σας βεβαιώνω πως όταν ένας αμαρτωλός μετανοεί, στον ουρανό υπάρχει μεγάλη χαρά»), η οποία είναι γραμμένη στο χειρόγραφο που κρατούν ξεδιπλωμένο οι άγγελοι (ειλητάριο), είναι παρμένη από την παραβολή του απολωλότος προβάτου (Λουκάς 15.7).

Το θέμα αυτό απεικονίζουν δύο ακόμη πίνακες του Βυζαντινού Μουσείου, ο ένας από τους οποίους αποδίδεται στον Σίφνιο ζωγράφο Αγάπιο Πρόκο. Και στα τρία έργα η εικονογραφία είναι βασικά η ίδια. Η πηγή της θα πρέπει να αναζητηθεί γεωγραφικά όχι απλώς στη Μικρά Ασία, από όπου προέρχονται με βεβαιότητα τουλάχιστον τα δύο από τα τρία έργα, αλλά μάλλον στην ίδια την Κωνσταντινούπολη.

Ο πίνακας έχει ζωγραφιστεί με την τεχνική της αυγοτέμπερας. Φέρει τα χαρακτηριστικά φορητής εικόνας, αλλά, μολονότι παριστάνει και ιερά πρόσωπα, δεν μπορεί να θεωρηθεί λατρευτικό αντικείμενο. Η ίδια δυσκολία αφορά και σε άλλες παραστάσεις της εποχής αυτής. Όλες έχουν ζωγραφιστεί από ζωγράφους που η βασική τους καλλιτεχνική εκπαίδευση περιλάμβανε τη δημιουργία φορητών εικόνων, προορισμένων να λειτουργήσουν ως αντικείμενα λατρείας. Οι συγκεκριμένες παραστάσεις όμως έχουν μάλλον ηθικό και διδακτικό χαρακτήρα.

Διδακτικά θέματα αυτής της μορφής είναι γνωστά στη θρησκευτική εικονογραφία της Δύσης από τον 15ο αιώνα. Στην Ορθόδοξη εικονογραφία σώζεται τουλάχιστον ένα παράδειγμα τέτοιου διδακτικού θέματος, σχετικού με την ελεημοσύνη προς τους φτωχούς, από τον 16ο αιώνα. Για το θέμα όμως ειδικά της εξομολόγησης δεν φαίνεται να υπάρχει προηγούμενο παράδειγμα πριν από τον 18ο αιώνα. Αυτό φυσικά σημαίνει ότι την εποχή αυτή η Ορθόδοξη Εκκλησία έβλεπε ένα μέρος του ποιμνίου της να αμελεί τη συμμετοχή στο καίριο αυτό μυστήριο και, ενδεχομένως, να απομακρύνεται γενικότερα από την εκκλησιαστική ζωή. Το συγκεκριμένο θέμα λοιπόν έρχεται να θυμίσει σ’ αυτούς τους «αμελείς» πιστούς ότι η Εκκλησία, μέσω των μυστηρίων της, είναι εκείνη που κρατεί τα κλειδιά του Παραδείσου. Ήδη από τον 16ο αιώνα, η Ορθόδοξη Εκκλησία, και ιδίως το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, εκδίδει πιστοποιητικά συγχώρησης των αμαρτιών των πιστών (συγχωροχάρτια). Τα περισσότερα από αυτά τα συγχωροχάρτια χρονολογούνται στον 18ο και 19ο αιώνα. Στο ίδιο πλαίσιο διδαχής και ηθικών παραινέσεων, μέσω των οποίων η Ορθόδοξη Εκκλησία προσπαθούσε να συγκρατήσει το ποίμνιό της, πρέπει να ενταχθεί και μια σειρά χειρογράφων, τα οποία περιέχουν παραβολές και άλλα ηθικοδιδακτικά κείμενα.