H Aττική υπήρξε σημαντική επαρχία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με αγροτική και βιοτεχνική παραγωγή, ενώ η πόλη των Αθηνών, συνυφασμένη άρρηκτα με το κλασικό της παρελθόν, παρέμεινε κέντρο εκπαίδευσης. Μετά το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών το 529 από τον Ιουστινιανό η πόλη έπεσε σε παρακμή, ενώ στα μεσοβυζαντινά χρόνια γνώρισε νέα άνθηση. Είναι ενδεικτικό ότι ο Βασίλειος Β΄ την επισκέφθηκε το 1018 για να προσκυνήσει την Παναγία Αθηνιώτισσα στον Παρθενώνα και να προσφέρει πολύτιμα αναθήματα μετά τη νίκη του κατά των Βουλγάρων.

Στους δεκάδες νέους ναούς που χτίστηκαν την εποχή αυτή στον εκτεταμένο πολεοδομικό ιστό της Αθήνας αποτυπώνονται η συσσωρευμένη αρχιτεκτονική παράδοση και οι διαρκείς αναζητήσεις, που καταλήγουν στη δημιουργία ενός νέου τύπου ναού, γνωστού και ως αθηναϊκού. Κύρια χαρακτηριστικά του οι μικρές διαστάσεις, οι αρμονικές αναλογίες, οι κομψοί οκτάπλευροι τρούλοι και η επιμελημένη τοιχοδομία με περίτεχνο κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Πιο ταπεινές στη σχεδίαση και στα υλικά τους, οι εκκλησίες στην ύπαιθρο κάλυπταν τις ανάγκες λατρείας των αγροτικών οικισμών.